του Νίκου Κοντιζά *
Στις 8 Μαρτίου 2018, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε Πρόταση για Κανονισμό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου σχετικά με τους Ευρωπαίους παρόχους υπηρεσιών συμμετοχικής χρηματοδότησης. Δυόμιση περίπου χρόνια μετά, o Κανονισμός έχει φτάσει στο τελικό στάδιο επεξεργασίας, καθώς θα συζητηθεί για δεύτερη φορά στο επίπεδο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον Σεπτέμβριο, και αναμένεται να ψηφιστεί μέσα στο 2020. Η παρακάτω ανάλυση βασίζεται στο σημερινό σχέδιο του Κανονισμού. Συνεπώς, αποκλίσεις μπορεί να υπάρξουν μέχρι την ψήφιση του. Η, μέχρι σήμερα, επίσημη μετάφραση χρησιμοποιεί τον όρο “πληθοχρηματοδότηση”. Έχει γίνει όμως εισήγηση για χρήση του όρου “συμμετοχική χρηματοδότηση”.
Τα κράτη μέλη έχουν θεσπίσει ήδη εξειδικευμένα καθεστώτα για το crowdfunding, προσαρμοσμένα στα χαρακτηριστικά και στις ανάγκες των τοπικών αγορών και επενδυτών. Ως εκ τούτου, οι σχετικοί κανόνες αποκλίνουν όσον αφορά στους όρους λειτουργίας των πλατφορμών crowdfunding, το πεδίο των επιτρεπόμενων δραστηριοτήτων και τις απαιτήσεις αδειοδότησης.
Ο Κανονισμός επιδιώκει την προώθηση της διασυνοριακής χρηματοδότησης των επιχειρήσεων παράλληλα με την κατάλληλη προστασία των επενδυτών. Ειδικότερα, ο Κανονισμός αναγνωρίζει ότι ο κατακερματισμός του νομικού πλαισίου με βάση τα εθνικά σύνορα επιφέρει σημαντικά έξοδα για τους ιδιώτες επενδυτές, οι οποίοι συχνά αντιμετωπίζουν δυσκολίες, όταν επιχειρούν να προσδιορίσουν τους κανόνες που εφαρμόζονται στις διασυνοριακές υπηρεσίες crowdfunding. Ως εκ τούτου, οι επενδυτές αυτοί συχνά αποφεύγουν τις διασυνοριακές επενδύσεις μέσω πλατφορμών crowdfunding. Επίσης, το γεγονός ότι οι υπηρεσίες crowdfunding περιορίζονται σε εθνικό επίπεδο αποβαίνει εις βάρος της ενωσιακής αγοράς crowdfunding, στερώντας τις επιχειρήσεις από πρόσβαση σε τέτοιες υπηρεσίες, ιδίως όταν αυτές δραστηριοποιούνται σε μικρότερες εθνικές αγορές.
Ως “υπηρεσία συμμετοχικής χρηματοδότησης” ορίζεται η σύζευξη των ενδιαφερομένων επενδυτών και κυρίων του έργου για τη χρηματοδότηση επιχείρησης μέσω της χρήσης πλατφόρμας συμμετοχικής χρηματοδότησης και η οποία περιλαμβάνει ένα από τα εξής: α) τη διευκόλυνση της χορήγησης δανείων·(lending based crowdfunding) ή β) την τοποθέτηση χωρίς δέσμευση ανάληψης (όπως αναφέρεται στη MiFID II) κινητών αξιών που εκδίδει ο κύριος του έργου ή εταιρεία ειδικού σκοπού και τη λήψη και διαβίβαση εντολών πελατών (όπως αναφέρεται στη MiFID II) σε σχέση με τις εν λόγω κινητές αξίες για σκοπούς συμμετοχικής χρηματοδότησης·(equity based crowdfunding).
O Kανονισμός δεν εφαρμόζεται στις προσφορές με ανταλλακτική αξία που υπερβαίνει τα 5.000.000 ευρώ (όριο το οποίο υπολογίζεται σε περίοδο 12 μηνών), και δεν περιέχει ρυθμίσεις για πλατφόρμες που προσφέρουν δωρεές (donation based crowdfunding) ή ανταμοιβές (rewards based crowdfunding).
Αδειοδότηση και Εποπτεία
Το νομικό πρόσωπο το οποίο προτίθεται να παράσχει υπηρεσίες crowdfunding θα υποβάλλει αίτηση στην αρμόδια αρχή του κράτους μέλους, όπου είναι εγκατεστημένο, για χορήγηση άδειας παρόχου υπηρεσιών crowdfunding. Η αίτηση θα περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, περιγραφή α) του οργανωτικού πλαισίου διακυβέρνησης και των μηχανισμών εσωτερικού ελέγχου, συμπεριλαμβανομένης της λογιστικής οργάνωσης και της διαχείρισης κινδύνου, β) των συστημάτων επεξεργασίας δεδομένων γ) των λειτουργικών κινδύνων δ) των διασφαλίσεων προληπτικής εποπτείας ε) του σχεδίου επιχειρησιακής συνέχειας στ) των εσωτερικών κανόνων σύγκρουσης συμφερόντων ζ) των ρυθμίσεων εξωτερικής ανάθεσης, και η) των διαδικασιών για την αντιμετώπιση των καταγγελιών πελατών.
Όταν μια οντότητα έχει ήδη λάβει άδεια ως πιστωτικό ίδρυμα, εταιρεία παροχής επενδυτικών υπηρεσιών, ίδρυμα ηλεκτρονικού χρήματος ή ίδρυμα πληρωμών πριν από την έναρξη ισχύος του Κανονισμού και προβεί σε αίτηση για χορήγηση άδειας παρόχου υπηρεσιών crowdfunding δυνάμει του Κανονισμού, η αρμόδια αρχή δεν θα απαιτεί από την οντότητα αυτή να παράσχει πληροφορίες ή έγγραφα που έχει ήδη υποβάλει κατά την υποβολή αίτησης χορήγησης άδειας δυνάμει των εν λόγω οδηγιών ή του εθνικού δικαίου, υπό την προϋπόθεση ότι οι πληροφορίες ή τα έγγραφα αυτά παραμένουν επικαιροποιημένα και η αρμόδια αρχή έχει πρόσβαση σε αυτά.
Οι πάροχοι που θα λάβουν άδεια δυνάμει του Κανονισμού θα μπορούν επίσης να συμμετάσχουν σε δραστηριότητες άλλες από εκείνες που καλύπτονται από την άδεια αυτή, σύμφωνα με τη σχετική εφαρμοστέα εθνική ή ενωσιακή νομοθεσία.
Η διασυνοριακή παροχή υπηρεσιών επιτρέπεται, καθώς τα κράτη μέλη δεν θα μπορούν να απαιτούν από τους παρόχους διασυνοριακών υπηρεσιών να έχουν φυσική παρουσία στο έδαφος κράτους μέλους άλλου από το κράτος μέλος στο οποίο έχουν αδειοδοτηθεί (“ευρωπαϊκό διαβατήριο”).
Ο Κανονισμός προβλέπει ένα ελάχιστο σύνολο εποπτικών εξουσιών, που ανατίθενται στις αρμόδιες αρχές των κρατών μελών καθώς και διοικητικών κυρώσεων. Οι αρμόδιες αρχές θα μπορούν, μεταξύ άλλων, να ζητούν πληροφορίες και έγγραφα, να διενεργούν επιτόπιες επιθεωρήσεις, να αναστέλλουν και να απαγορεύουν προσφορές και διαφημιστικές ανακοινώσεις, και να μεταβιβάζουν υφιστάμενες συμβάσεις σε άλλο πάροχο.
Οργανωτικές και Λειτουργικές Απαιτήσεις
Για να διατηρηθεί ένα υψηλό επίπεδο προστασίας των καταναλωτών, να περιοριστούν οι κίνδυνοι που σχετίζονται με το crowdfunding και να διασφαλιστεί η δίκαιη μεταχείριση όλων των πελατών, οι πάροχοι θα οφείλουν να εφαρμόζουν πολιτική η οποία θα διασφαλίζει ότι τόσο η επιλογή των έργων στις πλατφόρμες τους όσο και η παροχή των υπηρεσιών crowdfunding γίνεται κατά επαγγελματικό, δίκαιο και διαφανή τρόπο.
Περαιτέρω θεσπίζεται η υποχρέωση της ύπαρξης επαρκών πολιτικών και διαδικασιών που εξασφαλίζουν την αποτελεσματική και συνετή διαχείριση, συμπεριλαμβανομένων του διαχωρισμού των καθηκόντων, της επιχειρησιακής συνέχειας και της αποτροπής των συγκρούσεων συμφερόντων, με τρόπο που προωθεί την ακεραιότητα της αγοράς και τα συμφέροντα των πελατών. Τα φυσικά πρόσωπα που είναι υπεύθυνα για τη διαχείρισή θα πρέπει να έχουν εχέγγυα αξιοπιστίας και κατάλληλες γνώσεις και εμπειρία.
Η ύπαρξη εργαλείων διαλογής δεν θα πρέπει να θεωρείται επενδυτική συμβουλή δυνάμει της MiFID II, εφόσον τα εν λόγω εργαλεία παρέχουν πληροφορίες στους πελάτες με ουδέτερο τρόπο, ο οποίος δεν αποτελεί σύσταση.
Για να διασφαλίζεται ότι στους δυνητικούς επενδυτές προσφέρονται επενδυτικές ευκαιρίες σε ουδέτερη βάση, οι πάροχοι δεν θα πρέπει να καταβάλουν ή να λαμβάνουν αμοιβή, έκπτωση ή μη χρηματικό όφελος για να κατευθύνουν εντολές επενδυτών σε συγκεκριμένη προσφορά που παρέχεται επί της πλατφόρμας τους ή σε πλατφόρμα τρίτου.
Οι πάροχοι που προσφέρουν διαχείριση ατομικού χαρτοφυλακίου δανείων θα πρέπει να διαθέτουν επαρκή συστήματα και ελέγχους για τη διαχείριση του κινδύνου και την οικονομική μοντελοποίηση.
Προστασία Επενδυτών
Για να εξασφαλιστεί επαρκής προστασία των διαφόρων κατηγοριών επενδυτών που συμμετέχουν σε έργα crowdfunding, ο Kανονισμός διακρίνει μεταξύ ειδικευμένων και μη ειδικευμένων επενδυτών και εισάγει διάφορα επίπεδα διασφαλίσεων για την προστασία τους. Η διάκριση μεταξύ ειδικευμένων και μη ειδικευμένων βασίζεται στη διάκριση μεταξύ επαγγελματιών πελατών και ιδιωτών πελατών που θεσπίστηκε με τη MiFID II αλλά περιλαμβάνει και νέα κριτήρια.
Λόγω της επισφάλειας των έργων crowdfunding, οι μη ειδικευμένοι επενδυτές συστήνεται να αποφεύγουν τα υπερβολικά ανοίγματα. Υπάρχει σημαντικός κίνδυνος απώλειας μεγάλων ποσών από τα αρχικά επενδεδυμένα ποσά ή και ολικής απώλειας. Ως εκ τούτου είναι σκόπιμο να οριστεί από κάθε κράτος μέλος το μέγιστο ποσό που οι μη ειδικευμένοι επενδυτές μπορούν να επενδύσουν σε μεμονωμένο έργο. Αντιθέτως, οι ειδικευμένοι επενδυτές που διαθέτουν την απαραίτητη εμπειρία, γνώση ή χρηματοοικονομική ικανότητα, ή και συνδυασμό όλων αυτών, δεν υπόκεινται σε ανώτατο ποσό.
Οι προσφορές crowdfunding εξαιρούνται από την υποχρέωση δημοσίευσης ενημερωτικού δελτίου βάσει του κανονισμού (ΕΕ) 2017/1129, ο οποίος θα τροποποιηθεί αναλόγως. Θεσπίζεται όμως η υποχρέωση παροχής δελτίου βασικών πληροφοριών σε όλους τους δυνητικούς επενδυτές. Το δελτίο πρέπει να περιέχει πληροφορίες σχετικά με τους κυρίους των έργων, τα κύρια χαρακτηριστικά της διαδικασίας της επένδυσης και τους όρους για την άντληση κεφαλαίων ή τη δανειοληψία, τους παράγοντες κινδύνου, τα δικαιώματα των επενδυτών και τα τέλη, καθώς και τα είδη των κινητών αξιών ή τα δάνεια που αποτελούν αντικείμενο προσφοράς.
Το δελτίο καταρτίζεται από τους κυρίους των έργων και δεν απαιτείται να φέρει έγκριση αρμόδιας αρχής. Ωστόσο, δεδομένου ότι οι πάροχοι υπηρεσιών crowdfunding έχουν την ευθύνη να παρέχουν το δελτίο στους δυνητικούς επενδυτές, θα πρέπει να εξασφαλίζουν ότι το δελτίο είναι σαφές, σωστό και πλήρες.
Έναρξη Ισχύος
Ο Κανονισμός θα αρχίσει να ισχύει μετά τη δημοσίευση του και θα έχει άμεση εφαρμογή στα κράτη μέλη 12 μήνες μετά την έναρξη ισχύος. Στην πράξη όμως, για να τεθεί σε πλήρη ισχύ, ορισμένες διατάξεις του Κανονισμού (π.χ. ορισμός της αρμόδιας αρχής και κυρώσεις) θα πρέπει να εξειδικευθούν από τον εγχώριο νομοθέτη.
Περαιτέρω, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να εγκρίνει πληθώρα εκτελεστικών και ρυθμιστικών τεχνικών προτύπων (RTS) που θα καταρτίσουν η Ευρωπαϊκή Αρχή Κινητών Αξιών και Αγορών (ESMA) και η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών (EBA) μέσα σε δύο έτη από την έναρξη ισχύος του Κανονισμού. Τα πρότυπα αυτά θα αφορούν, μεταξύ άλλων, στη διαχείριση ατομικού χαρτοφυλακίου δανείων, στην αντιμετώπιση καταγγελιών και συγκρούσεων συμφερόντων, στην άδεια λειτουργίας, στην ενημέρωση των πελατών και το δελτίο βασικών πληροφοριών, καθώς και στη συνεργασία μεταξύ των αρμόδιων αρχών.
Επίμετρο
Τα τελευταία χρόνια έγιναν προσπάθειες στη χώρα μας για την ανάπτυξη του equity crowdfunding. Το ισχύον όμως εθνικό νομοθετικό πλαίσιο δεν βοήθησε ουσιαστικά προς την κατεύθυνση αυτή, καθώς το όριο για την άντληση χρηματοδότησης είναι 1.000.000 ευρώ, το ποσό επένδυσης ανά επενδυτή μικρό και οι διαχειριστές της πλατφόρμας είναι υποχρεωτικά μόνο ΑΕΠΕΥ και ΑΕΔΟΕΕ, που παρέχουν συγκεκριμένες επενδυτικές υπηρεσίες καθώς και πιστωτικά ιδρύματα.
Ο Κανονισμός σαφώς αυξάνει σημαντικά το όριο χρηματοδότησης (5.000.000 ευρώ) και δεν απαιτεί οι πάροχοι να είναι μόνο συγκεκριμένα εποπτευόμενα χρηματοοικονομικά ιδρύματα. Οι οργανωτικές απαιτήσεις όμως που εισάγονται σε συνδυασμό με τις γενικότερες υποχρεώσεις των παρόχων υπηρεσιών crowdfunding, ειδικά στην περίπτωση του lending based crowdfunding, θα δημιουργήσουν σημαντικά κόστη λειτουργίας. Αυτό εν τοις πράγμασι θα οδηγήσει πιθανά στην παροχή των εν λόγω υπηρεσιών μόνο από πιστωτικά ιδρύματα ή μεγάλες ΑΕΠΕΥ. Το σίγουρο πάντως είναι ότι, καθώς η ολοκλήρωση της νομοθετικής διαδικασίας απαιτεί την έκδοση πληθώρας εκτελεστικών και ρυθμιστικών τεχνικών προτύπων σε βάθος διετίας μετά την έναρξη ισχύος του Κανονισμού, η αξιοποίηση του σημαντικού αυτού χρηματοδοτικού εργαλείου στη χώρα μας δεν θα είναι άμεση.
